آئین کار روش‏های نگهداری میوه و سبزی‏ها در سردخانه با هوای کنترل شده به وسیله کمیسیون فنی مربوطه تهیه و تدوین شده و در دویست و پانزدهمین کمیته ملی استاندارد کشاورزی و غذائی مورخ ۷۶/۱۲/۱۳ مورد تائید قرار گرفته , اینک باستناد بند ۱ ماده ۳ قانون اصلاحی قوانین و مقررات موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران مصوب بهمن ماه ۱۳۷۱ به عنوان استاندارد رسمی ایران منتشر می‏گردد .

 روشهای نگهداری میوه‌ها و سبزیها در سردخانه با هوای کنترل شده

روشهای نگهداری میوه‌ها و سبزیها در سردخانه شامل مراحل: روش نگهداری میوه ها و سبزیجات،روش نگهداری سردخانه ،انواع هوای کنترل شده،تنظیم دما و هوای سردخانه  

فهرست مطالب روشهای نگهداری میوه‌ها و سبزیها در سردخانه با هوای کنترل شده

روش‏های نگهداری میوه‏ها و سبزی‏ها در سردخانه با هوای کنترل‏شده
هدف
دامنه کاربرد
انواع هوای کنترل شده
روش تنظیم هوا
اطاق‏های مورد بهره‏گیری برای هوای کنترل شده
تنظیم دما و هوا
حفظ آمیزه هوای کنترل شده
کنترل‏های دوران نگهداری
کارهایی که پس از پایان دوره نگهداری باید انجام گیرد

بسمه تعالی

پیشگفتار
آئین کار روش‏های نگهداری میوه و سبزی‏ها در سردخانه با هوای کنترل شده به وسیله کمیسیون فنی مربوطه تهیه و تدوین شده و در دویست و پانزدهمین کمیته ملی استاندارد کشاورزی و غذائی مورخ ۷۶/۱۲/۱۳ مورد تائید قرار گرفته , اینک باستناد بند ۱ ماده ۳ قانون اصلاحی قوانین و مقررات موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران مصوب بهمن ماه ۱۳۷۱ به عنوان استاندارد رسمی ایران منتشر می‏گردد .
برای حفظ همگامی و هماهنگی با پیشرفتهای ملی و جهانی در زمینه صنایع و علوم , استانداردهای ایران در مواقع لزوم مورد تجدید نظر قرار خواهند گرفت و هر گونه پیشنهادی که برای اصلاح یا تکمیل این استانداردها برسد , هنگام تجدید نظر در کمیسیون فنی مربوط مورد توجه واقع خواهد شد .
بنابراین برای مراجعه به استانداردهای ایران باید همواره از آخرین چاپ و تجدید نظر آنها استفاده نمود .
در تهیه و تدوین این آئین کار سعی شده است که ضمن توجه به شرایط موجود و نیازهای جامعه حتی المقدور بین این استاندارد و استاندارد کشورهای صنعتی و پیشرفته هماهنگی ایجاد شود .
لذا با بررسی امکانات و مهارتهای موجود و اجرای آزمایشهای لازم , این آئین کار با استفاده از منابع زیر تهیه گردیده است :

ISO – 6949: 1988 Fruits and vegetables – Principles and techniques of the controlled atmosphere method of
storage
روش‏های نگهداری میوه‏ها و سبزی‏ها در سردخانه با هوای کنترل  شده

۱- هدف

هدف از تدوین این آئین کار ارائه اصول و روش‏های مناسب برای نگهداری میوه‏ها و سبزی‏ها در سردخانه باهوای کنترل شده می‏باشد .

۲- دامنه کاربرد
این آیین کار برای رقم‏های گوناگون میوه‏ها و سبزی‏ها ( به ویژه سیب , گلابی و موز ) کاربرد دارد . از این روش برای هر فرآورده به گونه‏ای ویژه همان فرآورده بهره‏گیری می‏شود .
افزون بر نگهداری دما و رطوبت نسبی در اندازه بهینه , میزان اکسیژن نیز از ۲۱ درصد حجمی ( اندازه اکسیژن در هوای معمولی ) باید کاهش یابد .
این بدان معنی است که فشار جزئی آن گاز نیز کاهش می‏باید . به هر حال , کاهش اکسیژن زیر ۱/۵ درصد حجمی سفارش نمی‏شود , زیرا در نبود اکسیژن کافی , پدیده تخمیر رخ می‏دهد ( تنفس بین سلولی ) و ممکن است رنگ میوه‏ها و سبزی‏ها قهوه‏ای شود .
در چنین هنگامی دی اکسید کربن افزایش می‏یابد و افزونی دی اکسید کربن , برای نمونه فراتر رفتن از ۸ درصد به ۱۰ درصد حجمی می‏تواند در بیشتر موارد بیماری‏های فیزیولوژیکی گوناگونی را سبب شود . ( ناهنجاری‏های برخاسته از دی اکسید کربن ) که به کاهش کیفیت و کمیت میوه و سبزی می‏انجامد .

۳- انواع هوای کنترل شده

در عمل , دو نوع هوای کنترل شده وجود دارد :

۳-۱- نوع اول – هوایی است , که میزان اکسیژن آن به اندازه کمی کاهش یافته و به ۱۸ تا ۱۱ درصد حجمی رسیده و دی اکسید کربن آن کم و بیش افزایش یافته و به ۳ تا ۱۰ درصد حجمی رسیده , به گونه‏ای که مجموع اکسیژن و دی اکسید کربن آن ۲۱ درصد حجمی باشد .
مثال : ۸ درصد حجمی دی اکسید کربن , ۱۳ درصد حجمی اکسیژن و ۷۹ درصد حجمی نیتروژن این نوع هوا که هوای تعدیل شده نیز نامیده می‏شود با افزایش دی اکسید کربن بر اثر تنفس میوه ایجاد می‏شود و بنابراین ترجیح داده نمی‏شود .
اندازه دی اکسید کربن تنها می‏تواند با هوادهی از هوای بیرون که همراه با افزایش اکسیژن است کاهش یابد . این نوع هوای کنترل شده برای سیب سفارش می‏شود و ممکن است در مناطق گرمسیری برای میوه هایی مانند موز که به مدت‏کوتاه نگهداری می‏شوند نیز سودمند باشد .

۳-۲- نوع دوم – هوایی است با :
2 درصد تا ۴ درصد حجمی اکسیژن ( میانگین ۳ درصد حجمی ) و ۳ درصد تا ۵ درصد تا ۵ درصد حجمی دی اکسید کربن .
یا با :

– کاهش بسیار اکسیژن (۱ درصد تا ۲ درصد حجمی ) و ۱ درصد تا ۲ درصد حجمی دی اکسید کربن به گونه ای , که مجموع اکسیژن و دی اکسید کربن کمتر از ۲۱ درصد حجمی باشد .
مثال : ۳ درصد حجمی دی اکسید کربن و ۳ درصد حجمی اکسیژن و ۹۴ درصد حجمی نیتروژن .
برای بدست آوردن غلظت‏های بالا دستگاههای ویژه ‏ای مورد نیاز می‏باشد . از این نوع هوای کنترل شده بیشتر بهره‏گیری می‏شود .
به طور کلی لازم است که در آمیخته گاز با نگرش به شرایط زیر تغییراتی داده شود .
– حساسیت میوه به میزان بالای دی اکسید کربن با کمبود اکسیژن .
درجه رسیده بودن میوه .
– مدت نگهداری .

۴- روش تنظیم هوا

هوایی را که آمیزه آن با هوای معمولی تفاوت دارد می‏توان در اطاق‏های ویژه نگهداری که دارای ابزار لازم هستند ایجاد کرد , یا به گونه استثنایی در جعبه هایی که به جعبه‏های بسته بندی فیزیولوژیکی معروف شده‏اند و تراوایی آنها به گونه‏ای طراحی شده است که آمیزه اکسیژن و دی اکسید کربن را با ترکیب ویژه به دست می‏دهد ایجاد کرد .
یکی از راههای بهره‏گیری از این روش نگهداری فرآورده‏ها در کیسه‏ها یا در اطاق هایی که با یک پوشش نیمه تراوا , ساخته شده از پلاستیک هایی با ترکیبات سیلیسی۲از مارسلین ۳ و لتنتوریر۴می‏باشند است .
هوای کنترل شده با اندازه مشخص دی اکسید کربن و اکسیژن برای نگهداری فرآورده‏ها به آسانی در اطاق‏های نگهداری مجهز به ابزار و تأسیسات ویژه به دست می‏آید .
عمل بهره‏گیری از دی اکسید کربن بالا در کوتاه مدت ممکن است برای فرآورده‏های ویژه‏ای مانند سیب زرد۵به کار رود .

۵- اطاق‏های مورد بهره‏گیری برای هوای کنترل شده

۵-۱- گنجایش :
گنجایش اطاق‏ها معمولا از صد تن تا ۱۰۰۰ تن برای هر فرآورده می‏باشد .
5-۲- گاز بندی :
ساختمان اطاق‏ها برای نگهداری هوای کنترل شده , باید به گونه‏ای طراحی شود که بتواند گازبندی مناسب را برای حفظ ترکیب هوای داخل اطاق داشته باشد .
در عمل , نمی‏توان اطاق هایی ساخت که کاملا گازبندی باشد . زیرا تبادل گاز بین بیرون و درون اطاق اجتناب‏ناپذیر است .
در هر صورت اطاق , باید به اندازه کافی گازبندی شده باشد , تا کنترل سطح اکسیژن و دی اکسید کربن امکان‏پذیر باشد . بنابراین دانستن حداکثر میزان قابل نشتی مهم است و باید روشی برای کنترل میزان نشت وجود داشته باشد تا از رضایت بخش بودن گازبندی اطاق مطمئن شد . ( میزان ورود گاز با میزان نشتی ارتباط مستقیم دارد) .

۵-۲-۱- حداقل گازبندی :
در تئوری , اندازه اکسیژنی که به درون اطاق می‏آید , باید کمتر از اندازه‏ای باشد که صرف تنفس فرآورده‏های انبار شده می‏شود .
بنابراین نرخ قابل قبول اکسیژنی که وارد اطاق می‏شود , بستگی به نوع میوه یا سبزی‏های انبار شده , دمای آن , نسبت آمیزه گاز مورد نظر و مواد و وسیله کمکی ( برای مثال مواد جذب کننده اکسیژن یا کیسه‏های منبسط شونده ) که ممکن است برای کنترل هوا به کار گرفته شود دارد .
مقدار واقعی ورود گاز به اطاق در هنگام کار , نتیجه پرآکندگی ناشی از تفاوت در غلظت گازها , یا جابجایی گازها بر اثر اختلاف فشار هوای درون و بیرون اطاق باشد , به ویژه باید تبادل از راه جابجائی را از بین برد .
اطاق‏های باهوای کنترل شده باید هنگام نگهداری کالا به خوبی در بدترین شرایط ممکن , ( مانند نگهداری سیب در دمای صفر درجه سلسیوس , در هوائی از نوع دوم ) کار کند .
بنابراین ضوابط گازبندی برای مورد بالا تعریف شده , ولی در موارد دیگر نیز می‏توان آن را به کار گرفت .
5-۲-۲- ساختمان :
گازبندی اطاقهای نگهداری , با پوشاندن دیوارها , بام و کف با ورق آلومینیومی , ورق فولادی پیش ساخته , رزین‏های پلی استری ۶, اپوکسی ۷, پلی آمید ۸ و غیره که با فیبر شیشه‏ای تقویت شده است انجام می‏شود .
ضخامت عایق‏های مورد نیاز افزون بر عامل‏های دیگر بستگی به دمای بیرون , مدت نگهداری میوه‏ها و هزینه کار دارد .
یک راه حل فنی بهتر که دارای برتری نیز می‏باشد بهره‏گیری از عایق‏های ۹پیش ساخته ساندویچی است که روی چهار چوب فلزی نصب شده و به گونه‏ای همزمان عایق بندی حرارتی و گازبندی را تأمین می‏کند .
این عایق ‏های پیش ساخته از یک صفحه پلاستیکی یا چوبی و یا فلزی در بخش بیرونی , یک لایه پلی اورتان ۱۰ در بخش میانی و یک لایه رزین پلی استر در بخش درونی ساخته شده است . ( عایق‏های پیش ساخته ساندویچی با ضخامت کلی تا ۱۰ سانتی متر مناسب است) .
لایه گازبندی در ساختمان هایی که دیواره‏های آن بتنی است مانند ساختمان هایی که دیوارهای آن از عایق پیش ساخته است همچون سدی در برابر رخنه بخارها عمل می‏کند .
برای آسان‏تر کردن تعمیرات , مثلا هنگامی که درزهایی پیدا شود معمولا لایه گاز بندی را روی پهنه داخلی دیوار بکار می‏برند .
برای اطمینان یافتن از گازبندی , می‏توان از رنگ هایی که پایه رزین پلاستیکی دارند , زفت ۱۱, کاغذهای قیراندود و نظایر آن نیز بهره گرفت .
در تمام موارد , موادی که برای گازبندی به کار می‏روند باید ویژگی‏های زیر را داشته باشند .
– گاز در آنها رخنه نکند .
– بو نداشته باشند .
– در برابر میکروارگانیسم‏ها و رطوبت ایستادگی داشته باشد .
– نصب و تعمیر آنها آسان باشد .
– در برابر ضربه‏های مکانیکی ایستادگی داشته باشند .
– آتشگیر و آتش زا نباشند .
– ویژگی‏های خود را در برابر تغییرات دما , رطوبت نسبی و فشار درون اطاق حفظ کنند .
گازبندی هنگامی مناسب است که اندازه اکسیژنی که به درون اطاق می‏آید و اندازه اکسیژنی که از سوی محصولات انبار شده مصرف می‏شود برابر باشد . هنگامی که باید گازبندی یک اطاق را بهتر کرد که :
– از اطاق در دمای پائین‏تری بهره‏گیری شود .
– تنها بخشی از اطاق با میوه و سبزی بارگیری شده باشد .
– فرآورده ‏هایی در اطاق نگهداری شود که نرخ تنفس آنها آشکارا پایین است .
در اطاق‏های نگهداری باید دارای عایق گرمایی , حرکت کشویی و نوارهای لبه دار لاستیکی یا هر سیستم رخنه‏ناپذیر دیگر باشد .
درها باید با زبانه یا هر نوع ابزار دیگر به گونه‏ای بسته شوند که پس از بسته شدن , نوارهای لاستیک‏ها با چهار چوب در تماس یافته و سبب تضمین گازبندی شود .
درها ممکن است دارای درهای کوچکتری برای دسترسی به اطاق و روزنه‏هایی برای دیدن درون اطاق باشد .
به هر حال دریچه‏های بازرسی که در سطحی بالاتر از پهنه رویی کالاهای چیده شده نصب شده باشند ممکن است بیشتر مفید باشد .
این پنجره‏ها باید لولادار باشند تا امکان ورود به سطح بالاتر از سطح محصول‏ را برای بازرسی محصولات , اوپراتورها۱۲و وسایل خنک کننده بدهد .
یک نشانه هشدار دهنده که وجود پایین بودن اکسیژن را در هوای اطاق اعلام کند , باید در قسمت ورودی اطاق و در جاهای مناسب دیگر نصب شود .
5-۳- برابر کردن فشار
بین فشار هوای اطاق و فشار هوای بیرون , نابرابریهایی از سوی بادزنها , وسایل سرد کننده , دستگاههای تنظیم ترکیب هوا و همچنین نوسان‏های فشار هوای بیرون به وجود می‏آید.
کاهش ناگهانی در فشار هوای درون اطاق, ممکن است سبب جدا شدن لایه گازبندی از دیوارها و بام گردد و به این ترتیب گازبندی اطاق از بین برود.
این بدان معناست که کاهش فشار نباید بیشتر از یک میلی متر آب یا ۹/۸ پاسکال شود برای پرهیز از نوسان شدید در فشار, درهای اطاق با هوای کنترل شده, باید تنها هنگامی کاملا بسته شود که دمای درون اتاق به اندازه دلخواه رسیده باشد.
در همین راستا , در هر اتاقی که هوای آن کنترل شده است , دریچه‏های فشار کار گذاشته می‏شود , این دریچه‏ها از لوله‏هایی با قطر مناسب تشکیل شده که در دیوار اطاق کار گذاشته می‏شود و درون اطاق را با بیرون آن مرتبط می‏کنند .
در بخش بیرون از دیوار , این لوله‏ها را باید خم کرده و نزدیک به ۴ میلی متر در گنجایه‏ای که دارای آب و احتمالا مواد ضد یخ است فرو برد .
برای مثال , در یک اطاق نگهداری با گنجایش ۲۰۰۰ مترمکعب , لازم است که دو دریچه با لوله‏ای که قطر آن ۱۵ سانتی متر است کار گذاشته شود .
دریچه‏های فشار نوع سیفونی ۱۳, برابری فشار درون و بیرون اطاق نگهداری را تأمین می‏کنند . اگر فشار بیرونی کمتر از فشار درونی باشد , بدون آن که تغییری در ترکیب هوای درونی حاصل شود , بخشی از آمیخته گاز از اطاق بیرون می‏رود در حالی که اگر فشار بیرونی بیشتر باشد , مقداری هوا تا هنگامی که فشار به برابری برسد , به درون اطاق می‏رود و ترکیب هوای درونی اطاق را دگرگون می‏کند .
برای پرهیز از نوسان فشار در اطاق‏های کوچک , کیسه‏های پلاستیکی رخنه‏ناپذیر ( کیسه‏های تنفسی ) که دارای حجمی برابر ۵ تا ۷ درصد حجم هوای آزاد اطاق باشد ( یا حجمی برابر درصد بالا نسبت به اطاق ) می‏تواند مورد بهره‏گیری قرار گیرد .
این کیسه‏ها که از راه لوله‏ای با قطر زیاد به درون اطاق متصل شده‏اند هنگامی که فشار درونی بالا رود , حجم شان افزایش یافته و هنگامی که فشار درونی پایین آید , حجمشان کاهش می‏یابد و به این ترتیب فشار درون اطاق تنظیم می‏شود . این کیسه‏ها نیاز به فضای خیلی زیاد دارند و اگر خراب شوند سرچشمه تازه‏ای از نشتی به وجود می‏آورند .
لوله‏های سرمازا و لوله هایی که برای نمونه برداری از هوای درون اطاق یا تنظیم ترکیب هوا و یا گذر مدارهای برقی کار گذاشته می‏شوند دیوارهای اطاق را سوراخ می‏کنند . پیرامون این سوراخ‏ها که گذر لوله‏ها , مهر گازبندی آن را شکسته باید دوباره به دقت گازبندی شود .
5-۴- آزمون گازبندی
کنترل گازبندی اطاق‏ها هنگامی که نخستین بار از آن بهره‏برداری می‏شود انجام می‏گیرد و پس از آن سالی یکبار پیش از آغاز بهره برداری کنترل می‏شود تا هر گونه ترک و محل نشتی شناسایی شود. از روش‏های گفته شده در بندهای ۵-۴-۱- و ۵-۴-۲- می‏توان برای آزمون گازبندی بهره‏برداری کرد.
5-۴-۱- روش جابجایی گاز بر پایه بررسی دگرگونی‏های فشار :
این آزمون باید در اطاق خالی با دمای ثابت و بدون آن که بادزنها کار کنند انجام گیرد . در آغاز , درهای اطاق را به گونه کیپ بسته و فشار را به ۱۵ میلی متر تا ۲۵ میلی متر ستون آب (۱۴۷ پاسکال تا ۲۴۵ پاسکال ) بالاتر از فشار هوای بیرون افزایش دهید برای این افزایش فشار از پمپ‏های مستقل هوا یا پمپ هایی که در ساختمان برای تنظیم ترکیب هوا کار گذاشته شده بهره‏گیری کنید . مدت زمانی را که برای رسیدن به فشار بالا گفته لازم است اندازه‏گیری کنید.
این مدت , نشانه‏ای از خیلی خوب , خوب یا نابسنده بودن گازبندی اطاق را به دست می‏دهد . یک روش تغییر یافته برای ارزیابی گازبندی , اندازه‏گیری مدتی است که برای از بین رفتن فشار افزوده صرف می‏شود.
این زمان بر پایه اندازه‏های اطاق و فرآورده‏ای که در آن نگهداری می‏شود ۱۰ تا ۷۰ دقیقه می‏باشد.
گونه دیگری از این روش , اندازه‏گیری مدت لازم برای پایین آمدن فشار افزوده اولیه به میزان ۵۰ درصد است .
این مدت ( در دمای ثابت ) برای قبول گازبندی اطاق باید بیش از ۱۰ دقیقه تا ۱۲ دقیقه باشد . سفارش می‏شود که ارزیابی گازبندی اطاق بر پایه کاهش فشار افزوده هوای درون اطاق از اندازه معین در مدت معین انجام گیرد .
در عمل , فشار درون اطاق را برابر ۱۰ میلی متر ستون آب (۹۸/۱ پاسکال ) افزایش داده و کاهش فشار افزوده را پس از ۳۰ دقیقه اندازه‏گیری کرده و آن را پایه داوری برای گازبندی اطاق قرار می‏دهند .

ادامه روشهای نگهداری میوه‌ها و سبزیها در سردخانه با هوای کنترل شده با خرید و دانلود

مطالعه بیشتر