شهر اِفسوس یکی از شهرهای مهم تمدن روم باستان در آسیای صغیر می باشد. این شهر که در سواحل دریای اژه و کناره رود مندرس کوچک واقع شده امروزه به ترکی بنام اِفس خوانده می شود. آثار بجا مانده از این شهر از نظر تاریخی جایگاه ویژه و ارزشمندی دارد. در میان آثار باستانی بجا مانده در این شهر بنای یک کتابخانه به چشم می خورد. این کتابخانه که در حدود سال ۱۲۵ میلادی توسط ژولیوس آکویلا سلسوس به یادبود پدرش ساخته شده است به نام کتابخانه سلسوس معروف شده است. این کتابخانه جزء معدود بناهای اختصاص داده شده برای کتابخانه است که تاکنون تقریباً سالم باقی مانده است. این کتابخانه که جزو اولین کتابخانه های عمومی است که در آسیای صغیر براساس فرهنگ روم باستان ساخته شده مورد توجه بسیاری از پژوهشگران واقع شده است. در این نوشته سعی بر آن است تا با توجه به آثار باقی مانده از این بنا مشخصات و خصوصیات کتابخانه های دوره باستان روم از نقطه نظرهای مختلف مورد بررسی قرار گیرد.

 کتابخانه باستانی سلسوس

شهر افسوس یکی از شهرهای مهم تمدن روم باستان در آسیای صغیر می باشد. این شهر که در سواحل دریای اژه و کناره رود مندرس کوچک واقع شده امروزه به ترکی بنام اِفس خوانده می شود. آثار بجا مانده از این شهر از نظر تاریخی جایگاه ویژه و ارزشمندی دارد. در میان آثار باستانی بجا مانده در این شهر بنای یک کتابخانه به چشم می خورد. این کتابخانه که در حدود سال ۱۲۵ میلادی توسط ژولیوس آکویلا سلسوس به یادبود پدرش ساخته شده است به نام کتابخانه سلسوس معروف شده است. این کتابخانه جزء معدود بناهای اختصاص داده شده برای کتابخانه است که تاکنون تقریباً سالم باقی مانده است. این کتابخانه که جزو اولین کتابخانه های عمومی است که در آسیای صغیر براساس فرهنگ روم باستان ساخته شده مورد توجه بسیاری از پژوهشگران واقع شده است. در این نوشته سعی بر آن است تا با توجه به آثار باقی مانده از این بنا مشخصات و خصوصیات کتابخانه های دوره باستان روم از نقطه نظرهای مختلف مورد بررسی قرار گیرد.

مقدمه
کتابخانه های عهد باستان همانند کتابخانه های امروزی انواع مختلفی داشته و براساس اهداف مختلفی تاسیس شده بودند. این کتابخانه ها با توجه به سازمانهای که وابسته به آنها بودند و بیشتر آنها مراکز آموزش و یا دینی بود دارای ویژگیها و مشخصات متفاوتی بودند. در میان این کتابخانه ها بخصوص کتابخانه های بنا شده در روم باستان به کتابخانه های برخورد می کنیم که به هیچیک از سازمانهای دولتی، آموزشی و یا دینی وابسته نبودند و در مقابل قابل استفاده برای عموم مردم بودند. ما به دلیل همین مشخصه خاص آنها می توانیم به آنها عنوان کتابخانه های عمومی را اطلاق نمائیم. هر چند در میان این کتابخانه ها مواردی بودند که با اهداف دینی و مذهبی ساخته شده بودند ولی به مردم عادی نیز به ارائه خدمات می پرداختند. اما کتابخانه های که فقط با هدف ارائه خدمت به مردم راه اندازی شده بودند برای اولین بار در زمان امپراطور آگوستوس[۱] (۲۷ قبل از میلاد – ۱۴ میلادی) احداث شده اند. در زمان حکمرانی این امپراطور با تلاشهای آسینوس پولیو[۲] اولین نمونه از کتابخانه های عمومی احداث گردید. این کتابخانه که به عنوان یک کتابخانه عمومی واقعی به حساب می آمد بعداً نقطه آغازین برای راه اندازی سایر کتابخانه های عمومی گردید. احتمال داده می شود که این کتابخانه در ۶۴ میلادی توسط نرون امپراطور روم به همراه شهر روم سوزانده شده باشد (یلدیز[۳]، ۲۰۰۳: ۳۱۲ – ۳۱۱). در بعضی از منابع فکر ایجاد کتابخانه عمومی به ژولیوس سزار نیز نسبت داده شده است (پیلینوس[۴]، ۱۹۵۸: ۱۱ -۱۰).
به پیروی از این تفکر کتابخانه های عمومی در ایالتهای مختلف وابسته به روم نیز رواج پیدا کرد. از میان کتابخانه های مهمی که در دوران امپراطوری در روم باستان بعنوان کتابخانه های عمومی در خارج از سرزمین اصلی روم ساخته شدند می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
●  کتابخانه های که در یونان توسط رومیها ساخته شده بود همانند کتابخانه های عمومی شهر فیلیپی[۵] و پاتراس[۶]. این کتابخانه ها بنام مقامات رسمی شهر و ماموران دولتی در یونان ساخته شده بود ولی مردم عادی شهر نیز اجازه استفاده از آنها را داشتند؛
●  کتابخانه های که در ایالتهای آسیائی روم ساخته شده بود همچون اِفسوس، آفرودیت[۷]، کرمنا، ساگالاسوس[۸] و جزیره قبرس؛
●  کتابخانه های که در ایالتهای آفریقائی روم ساخته شده بود همچون تیمگاد[۹] و کارتاگو[۱۰] (والکنز[۱۱]، ۱۹۹۴: ۱۸۱ – ۱۷۱؛ یلدیز، ۲۰۰۳: ۲۶۰ – ۲۵۳).
نمونه های ذکر شده نشان از آن دارد که در قرون اول تا سوم میلادی در روم و ایالتهای وابسته به آن احداث کتابخانه های عمومی رواج فراوانی داشته است. با بررسی موقعیت کتابخانه های راه اندازی شده متوجه خواهیم شده که این کتابخانه ها به مرکز شهر بخصوص به بازار (مرکز تجاری شهر) نزدیک بوده اند. این مسئله نشان از آن دارد که سازندگان کتابخانه ها به مسئله راحتی دسترسی توجه داشته اند و مردم به راحتی می توانستند به آنها دسترسی داشته باشند. به همین دلیل کتابخانه ها می توانستند بهتر به مردم خدمات بدهند. کتابخانه شهر اِفسوس از این نظر یکی از بهترین نمونه ها به شمار می رود.
در بعضی موارد کتابخانه های عمومی در نزدیکی حمامهای عمومی ساخته شده اند. به عنوان نمونه در روم در نزدیکی حمامهای امپراطور کاراکالا[۱۲] خرابه ای یک کتابخانه پیدا شده است که در ۲۱۷ – ۲۱۲ میلادی تاسیس شده است.[۱۳] احداث کتابخانه های که نزدیک حمامها بودند و به آنها وابسته بوده اند از امپراطور تیبریوس[۱۴] گسترش یافته است. این کتابخانه ها نیز برای همه افراد شهر آزاد بوده و به دلیل نزدیکی و همجواری با حمامها به کتابخانه های حمام معروف شده اند. کتابخانه فیلیپی در یونان یکی از نمونه های معروف در این زمینه محسوب می گردد (یلدیز، ۲۰۰۳: ۳۱۳).
از میان کتابخانه های که ذکر گردید کتابخانه های شهر اِفسوس و تیمگاد با هدف احداث یک کتابخانه مستقل عمومی احداث شده اند. که تیمگاد در بین سالهای ۹۸ – ۱۱۷ میلادی برای استفاده سربازان امپراطوری روم و خانواده های آنها که در شمال آفریقا ساکن بودند احداث گردیده بود. اما کتابخانه شهر افسوس به منظور استفاده مردم ساکن در شهر بنا شده است. در این نوشته سعی بر آن داریم تا مشخصات و خصوصیات کتابخانه شهر اِفسوس را که به نام بانی آن سلسوس معروف شده است مورد بررسی و تحلیل قرار دهیم.

ادامه کتابخانه باستانی سلسوس با خرید و دانلود

مطالعه بیشتر