مقدمه  

در زمینه آشنایی با سرزمین ایران  توسط گسلهای اصلی و فرعی با روندهای مختلف پوشیده شده‌اند . تعدادی از گسلهای اصلی که در زمین شناسی و منطقه ساختاری ایران ، حوضه‌های رسوبی ، تشکیل کانسارهای رگه‌ای و مناطق زلزله خیز ایران نقش دارند عبارتند از :

گسلهای با روند تقریبی شرقی - غربی

گسل البرز (A ) از شرق گرگان تا لاهیجان بین واحد گرگان تا رشت و البرز قرار دارد . این گسل از سیلورین یا قبل از آن فعالیت داشته است   (AF) از آبیک قزوین تا فیروزکوه در بخش جنوبی البرز کشیده شده است و قسمتی از آن به نام راندگی مشا - فشم خوانده می‌شود. گسل آبیک - فیروزکوه حداقل از ژوراسیک فعالیت داشته.

 گسل های ایران و بخصوص گسل بینالود

رازهای زمین در قلب خراسان: نگاهی جامع به گسل بینالود و کوهستان‌های خراسان

سرزمین ایران، با ساختار زمین‌شناختی پیچیده و پویا، بستر فعالیت گسل‌های متعددی است که نقش بسزایی در شکل‌گیری چشم‌اندازهای طبیعی، حوضه‌های رسوبی و مناطق زلزله‌خیز آن دارند. در میان این ساختارهای عظیم، رشته‌کوه بینالود در استان خراسان رضوی، با ویژگی‌های منحصربه‌فرد زمین‌شناختی و توپوگرافیک خود، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

این مقاله، شما را به سیری عمیق در دل گسل بینالود و مناطق کوهستانی خراسان می‌برد. از معرفی گسل‌های اصلی ایران با روندهای متفاوت گرفته تا بررسی زون‌های زمین‌شناسی استان خراسان و تمرکز ویژه بر رشته‌کوه بینالود، این راهنما اطلاعات جامعی را در اختیار علاقه‌مندان به زمین‌شناسی ایران، توپوگرافی و کوهنوردی قرار می‌دهد.

گسل‌های اصلی ایران: ستون‌های ناهمواری‌ها

در ابتدا، نگاهی خواهیم داشت به برخی از گسل‌های اصلی ایران که در شکل‌گیری زمین‌شناسی و لرزه‌خیزی کشور نقش دارند:

• گسل‌های با روند شرقی-غربی: شامل گسل البرز (فعال از سیلورین یا پیش از آن) و گسل آبیک-فیروزکوه (با قدمت ژوراسیک و بخش‌هایی مانند راندگی مشا-فشم) که البرز را در بر گرفته‌اند. همچنین گسل سمنان که جداکننده البرز از ایران مرکزی است.
• گسل‌های البرز غربی و آذربایجان: گسل تبریز (با روند شمال غربی-جنوب شرقی و احتمالاً متشکل از چندین گسل کوچکتر)، گسل آستارا (با روند شمالی-جنوبی و نقش در فرورفتگی دریای خزر) و گسل ارومیه (ادامه گسل تبریز و عامل فرورفتگی دریاچه ارومیه).
• گسل‌های ایران مرکزی: از جمله گسل ترود در شمال کویر نمک و گسل میامی که واحد ایران مرکزی را از بینالود جدا می‌کند و به سمت گسل‌های درونه و عطاری امتداد می‌یابد.

زون بینالود: گنجینه‌ای در دل کوهستان

استان خراسان از شمال به جنوب به زون‌های کپه‌داغ، بینالود، سبزوار و بخش‌هایی از بلوک‌های ایران مرکزی تقسیم می‌شود. زون بینالود، دربرگیرنده ارتفاعات بینالود، شامل یک رشته کوه سینوسی با روند شرقی-غربی است که حاصل تصادم صفحات ایران و توران در تریاس پسین است. این زون، غنی از کانی‌هایی نظیر آهن و مصالح ساختمانی است و واحدهای چینه‌شناسی متنوعی از شورم تا رسوبات نئوژن را در خود جای داده است.

توپوگرافی شهرستان نیشابور و موقعیت کوه‌های بینالود

شهرستان نیشابور با بخش عمده دشت و بخش قابل توجهی ارتفاعات، میزبان رشته‌کوه بینالود است. این رشته کوه ۱۲۵ کیلومتری، در حدفاصل مشهد و نیشابور، قله‌های متعددی چون بینالود (۳۳۱۵ متر)، چشمه سبز، یال کمالی، و شیرباد (۳۲۰۰ متر) را در خود جای داده است. تمامی آبریزهای شمالی آن به کشف‌رود و آبریزهای جنوبی به کال شور می‌ریزند. روستاهای مهمی مانند زشک، طرقبه، گلمکان، بوژان، درّود و خرو در دامنه‌های این کوهستان قرار دارند.

کوه‌های مهم منطقه نیشابور:

• بینالود (Binalud): بلندترین قله منطقه، ۳۳۱۵ متر.
• گرماب (Garmab) و معدن (Ma’dan): با ارتفاع حدود ۲۰۵۰ متر و دارای معدن فیروزه.
• بوژان (Buzan) و بالا سفید (Bala-sefid): با ارتفاع بالا و در رشته‌کوه بینالود.
• هفت برادر (Haft baradar): با ارتفاع ۱۹۷۳ متر و روستاهای متعدد در دامنه‌های آن.
• کوه بهم: در سرولایت نیشابور با ارتفاع ۲۳۰۰ متر.
• پیش‌کوه‌های سرخ: در جنوب غربی نیشابور که دشت را به سمت کاشمر و تربت حیدریه محدود می‌کنند.

تقسیم‌بندی کوهستان‌های خراسان

کوه‌های خراسان به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

1. کوههای شمال یا کپت‌داغ: شامل ارتفاعات مرزی و کوه‌های هزار مسجد و کلات نادری.
2. کوههای میانی: شامل الاداغ (با شاه جهان ۳۳۵۰ متر) و بینالود (با بلندترین قله ۳۵۲۰ متر در جنوب قوچان، که یک توده باتولیتی است).
3. کوههای منفرد: شامل کوه جغتای، اسفراین و کوههای نیمه‌کویری جنوب شرقی شاهرود.

ساختار زمین‌شناختی خراسان هنوز در حال تکامل بوده و فعالیت‌های زمین‌ساختی در این منطقه موجب بروز زمین‌لرزه‌های شدید می‌شود، که نشان‌دهنده اهمیت مطالعات گسل‌ها و مناطق لرزه‌خیز در این استان است.

مطالعه بیشتر